Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, w 2020 roku rozwiodło się ponad 50 tys. par małżeńskich, z czego większość z nich miała dzieci. To, w jaki sposób rozwód rodziców wpłynie na dalsze funkcjonowanie dziecka w dużej mierze zależy od dorosłych i przebiegu procesu rozwodowego. Rozstanie rodziców nie jest czynnikiem determinującym zaburzenia w dalszym życiu dziecka i nie musi być dla niego doświadczeniem traumatycznym, o ile rodzice będą przestrzegali pewne zasady i zadbają o odpowiednią opiekę i wsparcie dla dziecka w tym trudnym czasie. Jak zatem rozstać się z najmniejszą szkodą dla dziecka?

 Pandemic Drives Couples to Divorce or to Seek Help
 
 

Jak przekazać dziecku informację o rozwodzie?

Zazwyczaj dzieci już przed decyzją o rozstaniu formalnym wyczuwają zmianę w relacji rodziców, czują coś, czego często nie potrafią określić, czują się niepewne i mogą przeżywać lęk. Nawet, jeśli dziecko jest w wieku rozwojowym, który nie pozwala jeszcze na pełne zrozumienie sytuacji, orientuje się, że dzieje się coś złego. Dlatego informacja o rozstaniu powinna zostać przekazana im od razu po podjęciu oficjalnej decyzji i po ustaleniu kluczowych kwestii (kolejne kroki, miejsce zamieszkania, podział opieki nad dzieckiem). Rozmowa z dzieckiem o rozstaniu to trudny moment, dlatego warto zadbać, by odbyła się w odpowiednich warunkach. Jeśli istnieje taka możliwość, informacja o rozwodzie powinna zostać przekazana przez rodziców wspólnie. Jeśli jest to zbyt problematyczne/trudne z różnych względów (silny żal, konflikt, trudność z zapanowaniu nad emocjami) – rodzice mogą porozmawiać z dzieckiem osobno, jednak bardzo ważne jest, by zadbać o spójność komunikatu – czyli by dziecko usłyszało te same informacje zarówno od jednego, jak i drugiego rodzica. Niezależnie od tego, czy informacja jest przekazywana w obecności jednego, czy obojga rodziców, taki komunikat warto przygotować wcześniej, ustalając wspólnie jego treść.

Jak sformułować informacje, które mają zostać przekazane dziecku?

Przede wszystkim taki komunikat powinien być dostosowany do wieku dziecka. Dzieci nie potrzebują i nie powinny znać szczegółów konfliktu między rodzicami – im młodsze dziecko tym mniej detali. Niezależnie od przyczyn rozstania, nie należy obwiniać drugiego rodzica. To może sprawić, że dziecko doświadczy tzw. konfliktu lojalnościowego. Ponieważ rozstanie rodziców to dla dziecka ogromna zmiana, przekazujemy mu konkretne informacje na temat tego, co się zmieni, a co pozostanie bez zmian – tzw. zmiany i kotwice. Są to szczegóły dotyczące m.in. miejsca zamieszkania dziecka, szkoły, podziału opieki.
 
 Wspierający komunikat
 
By informacja na temat decyzji o rozwodzie była jak najbardziej łagodna dla dziecka, powinna zawierać kilka kluczowych elementów:
 

  • Zapewnienie o bezwarunkowej miłości obojga rodziców,

  • Zapewnienie, że rozstanie jest decyzją obojga rodziców, poprzedzoną próbą porozumienia, starań, podjętym trudem ratowania małżeństwa,

  • Zapewnienie o tym, że nie jest to wina dziecka – tylko decyzja dorosłych,

  • Zapewnienie o opiece obojga rodziców, pomimo różnych miejsc zamieszkania – jeśli możemy to zagwarantować,

  • Danie dziecku prawa do przeżywania wielu trudnych emocji w związku z rozstaniem rodziców,

  • Możliwość zapytania o wszystko obojga rodziców – sytuacja okołorozwodowa często wiąże się dla dziecka z wysokim niepokojem i lękiem, dlatego informacja o możliwości otwartej komunikacji w tym temacie daje mu duże poczucie ulgi i obniża napięcie.

Jak wspierać dziecko podczas rozwodu rodziców - LIBRUS Rodzina

Jak wspierać dziecko w przeżywaniu rozwodu?

 Nieprzyjemne emocje, które przeżywasz, mogą być dla dziecka obciążające. Dlatego pamiętaj, by zadbać o odpowiednie wsparcie dla siebie, by to dziecko nie musiało nim być. Sytuacja rozstania to trudne doświadczenie dla wszystkich stron, dlatego poproś o pomoc, rozmowę, wsparcie kogoś bliskiego lub specjalistę. Zadbaj o siebie, byś mógł odpowiednio zadbać o dziecko.
 
Dziecko, dowiadując się o rozstaniu rodziców, ale też w trakcie procesu rozwodowego, może przeżywać wiele trudnych emocji, takich jak smutek, złość, bezradność, żal, strach etc. Bardzo ważne jest, by pozwolić mu na wyrażenie tych uczuć, bez odcinania od nich (zamiast „Nie płacz, nie martw się”, powiedz „Rozumiem, że jest ci teraz trudno. Jak mogę ci pomóc?”). W przeżywaniu emocji bardzo pomocna jest też ich akceptacja („To naturalne, że w tej sytuacji czujesz złość, smutek…”) oraz odzwierciedlenie („Widzę, że ta informacja cię bardzo rozzłościła”). Przyzwolenie na wyrażanie emocji to dla dziecka komunikat, że ma prawo do ich przeżywania i że to, jakich uczuć doświadcza, nie wpływa na naszą miłość do niego.
 
Rozstanie rodziców to dla dziecka strata. Dlatego ważne jest, by nie mówić mu, że „nic się nie zmieni”, tylko pozwolić na przeżycie tej straty i towarzyszyć mu w tym, nie blokując przeżywanych przez nie uczuć. Kiedy dziecko sobie z nimi nie radzi i obarcza cię winą, jest w stosunku do ciebie agresywne lub wycofuje się z kontaktu, nie bierz tego dosłownie. Dziecko przeżywa bardzo trudne emocje, dlatego w takiej sytuacji wskazana jest pomoc w ich nazwaniu i wyrażeniu.

Skuteczna interwencja – prawo do świadczeń rodzinnych i świadczenia pielęgnacyjnego także w okresie oczekiwania przez obywatela Ukrainy na wydanie karty pobytu | Rzecznik Praw Obywatelskich

Jak radzić sobie z poczuciem winy u dziecka?

Przeżywanie poczucia winy przez dziecko w sytuacji rozwodu to bardzo częsta reakcja, która niejenokrotnie pojawia się w zaostrzonych konfliktach pomiędzy rodzicami. Bardzo ważne jest danie dziecku prawa do miłości do obojga rodziców oraz do tęsknoty za tym, z kim obecnie nie przebywa. Nie należy kłócić się przy dziecku, obwiniać się wzajemnie, czy zadawać pytań zmuszających do opowiedzenia się po jednej ze stron („Z kim wolisz pojechać na wakacje, z mamusią czy z tatusiem?”, „Kiedy jedziesz do mamy i zostawiasz mnie samego, jest mi bardzo smutno”). Pozwoli to uniknąć uwikłania dziecka w konflikt lojalnościowy, którego konsekwencją byłoby permanentne poczucie winy, rezygnacja z potrzeby kontaktu z drugim rodzicem, czy bycie posłańcem pomiędzy stronami. 

Rozwód to trudne doświadczenie dla wszystkich członków rodziny, jednak nie musi on wpłynąć negatywnie na funkcjonowanie i rozwój dzieci. Przy odpowiednim przygotowaniu do przekazania informacji o rozstaniu i umiejętnym wspieraniu dziecka w przeżywaniu straty, a także przy zawarciu między rodzicami minimalnego porozumienia (dzięki wyjściu z roli partnera, a skupienie się na roli rodzica), można uchronić dziecko przed większością negatywnych konsekwencji.

Karolina Suchecka
psycholog szkolny