Co radzi psycholog? Co radzi pedagog?

Sytuacje stresowe są obecnie nieodłącznym „towarzyszem” życia człowieka. Stres odbieramy jako odczucie dyskomfortu w określonej sytuacji, rozumianego jako stan napięcia, poczucie zagrożenia lub lęku. Napięte mięśnie karku i ramion, bóle brzucha, zaciśnięte w pięść dłonie i zaciśnięta żuchwa czy zgrzytanie zębami to tylko niektóre z reakcji naszego organizmu na stresującą sytuację.

Stres to fizjologiczna reakcja organizmu w odpowiedzi na różnego rodzaju czynniki środowiskowe (stresory). Źródłem stresorów mogą być: zarówno czynniki fizyczne (np. hałas, choroby), jak i społeczne (np. brak zatrudnienia, ciąża i poród, problemy rodzinne, utrata bliskiej osoby).

Stresory aktywują złożone mechanizmy reagowania zarówno fizjologicznego, jak i psychologicznego.

Szkoła to bez wątpienia miejsce, gdzie każdy młody człowiek spotyka się bardzo wieloma stresującymi sytuacjami. Nie jest dla niego łatwe, poddanie się określonym wymaganiom czy regułom, lub bycie nieustannie ocenianym. Każdy uczeń doświadcza lęku, nie koniecznie przed szkołą, jako całość, ale przed konkretnymi sytuacjami, które w niej mają miejsce.                
Sytuacjami szkolnymi generującymi stres może być surowy nauczyciel, sprawdziany, odpowiedź ustna, wystąpienie przed klasą, ćwiczenia fizyczne a nawet spotkanie z rówieśnikami. Uczeń ma poczucie zagrożenia, które wynika z braku zdolności, dzięki którym sprosta stawianym w szkole wymaganiom. Obawia się niepowodzenia i skompromitowania się. Mimo usilnych starań, dziecko nie zawsze osiąga oczekiwane wyniki. Sytuacje przyczyniające się do wzrostu poziomu odczuwalnego stresu takie jak niezapowiedziane sprawdziany, tzw. kartkówki, odpowiedzi ustne, mogą podnosić poziom adrenaliny i      powodować przyśpieszenie bicia serca. Młody człowiek doświadczający ciągłego, silnego i długotrwałego stresu, może nie być w stanie, poradzić sobie z podstawowymi zadaniami i często dostaje przez to gorszy stopień. Presja, którą wywołują nauczyciele na swoich uczniach, zagraża prawidłowemu przebiegu procesu edukacji. Nauczyciel, który jest wymagający, surowy i niemiły może wywołać lęk u ucznia, jeśli jest on podatny na stres.Uczeń podczas odpowiedzi często nie może przypomnieć sobie odpowiedzi, gdy jest pytany, ponieważ się boi i zżera go stres. To jak wpływa na człowieka stres zależy od jego organizmu.

Jak jedynak można wesprzeć dziecko, które doświadcza nadmiernego stresu?

Naucz dziecko następujących technik radzenia sobie ze stresem:

• Technika STOP Kiedy zaczynasz mieć „czarne myśli” (np. „Nie dam rady”, „Nic nie rozumiem”, „Nie potrafię odpowiedzieć na żadne pytanie”), krzyknij sobie wewnętrznie „STOP!” albo wyobraź sobie w głowie znak drogowy STOP, albo czerwone światło drogowe. Następnie zacznij planować swoją pracę nad zadaniami egzaminacyjnymi albo wykonaj kilka technik relaksacyjnych.

•  „USZCZYPNIĘCIE” Drobny ból wywołany przez uszczypnięcie, wbicie paznokci w zamkniętą pięść – może chwilowo zablokować niepokój. Dla niektórych osób przydatnym rozwiązaniem jest noszenie na nadgarstku gumki, którą napinają i puszczają, kiedy robią się zdenerwowani. 
  
  
• MANTRA to słowo lub fraza powtarzana wielokrotnie samemu sobie. Powtarzaj sobie takie słowo jak „spokój” czy „relaks” pod nosem lub głowie. Możesz też stworzyć sobie swoje hasło, które działa na Ciebie kojąco lub wspierająco.
  
  
• ZMIANA KIERUNKU KONCENTRACJI Spójrz przez okno, policz osoby o blond włosach na sali, policz liczbę krzeseł w każdym rzędzie itp. Poświęć chwilę na zabawę w układanie w głowie słów z innych słów, porządkowanie alfabetyczne przedmiotów itp. Skoncentruj się na innym zupełnie niezwiązanym działaniu. Odetchnij i wróć do testu. I jak?
  
  
• WSPIERAJĄCE PRZEDMIOTY Weź ze sobą coś, co daje Ci poczucie bezpieczeństwa i kojarzy Ci się pozytywnie, na czym możesz się „wyżyć”. Może to być coś, czego trzymanie w ręku uspokaja, na czym możesz wyładować stres.
  
  
• MÓWIENIE DO SIEBIE W stresowych sytuacjach negatywne myśli o sobie (np. „Jestem do niczego”, „Na pewno nie dam sobie rady”) mogą Ci przesłonić perspektywę, dlatego skoncentruj się na dawaniu sobie pozytywnej informacji zwrotnej, np. „Spokojnie dasz sobie radę”, „Przygotowałeś się do tego, wiesz co masz robić”.

Ponadto:

Samoreguluj – to umiejętność świadomego regulowania swoich emocji. Osoba, która tego nie potrafi reaguje automatycznie (często nieświadomie) w odpowiedzi na bodziec ze środowiska zewnętrznego: na przykład prezent = radość; upadek = złość, widok czegoś smacznego = chęć natychmiastowego jedzenia, egzamin = stres. Jednak regulacji emocji można się nauczyć. Co ważne, regulacja emocji nie jest równoznaczna z ich wypieraniem bądź zaprzeczaniem im!

Słuchaj – rodzina najczęściej jest głównym źródłem wsparcia, a zaangażowane słuchanie jest zazwyczaj najlepszym narzędziem rozpoznania problemów. Ważne, by pomóc dziecku zidentyfikować jego niekontrolowane objawy stresu (bezsenność, wahania nastroju, tiki nerwowe, bóle głowy). Dziecko potrzebuje również komunikatów, że jest dla nas ważne, że nie jest samo, że jego objawy nie są niczym złym, lecz służą temu, aby pomóc mu wyrazić niepokój i poradzić sobie z nim.

Poważnie traktuj problemy dziecka – nawet jeśli problemy dziecka wydają się być nieistotne dla rodzica, dla dziecka są całkowicie realne! Nie wolno śmiać się z dziecka i być obojętnym na jego lęki.

Zmień rutynowe zwyczaje – zmiana nawyków może sprawić, że dziecko będzie miało więcej czasu na zabawę, na odpoczynek. Przykładowo, kiedy wraca do szkoły, ważne, by miało czas zająć się zabawą, rysowaniem, byciem z rodziną… Nauka i zadania domowe mogą poczekać.

Daj czas na nudę – harmonogram życia rodzinnego jest zazwyczaj przeciążony, a dzieci mają bardzo mało czasu na swobodną zabawę, spacery, nudę. Tymczasem to w tych momentach mogą naładować swoje akumulatory!

Buduj zaufanie – ważne jest, aby pozwolić dziecku być częścią rozwiązania problemu. Budowanie jego poczucia własnej wartości jest ważniejsze niż wyeliminowanie przyczyny stresu. Czytajcie wspólnie książki o stresie, są na rynku dostępne pozycje dla dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym. Wspólna lektura i rozmowa pomogą mu zrozumieć, co się dzieje, i znaleźć rozwiązanie kłopotów.

Naucz dziecko prosić o pomoc – warto pokazać dziecku, że rodzice są dla niego wsparciem, że są obecni, dostępni. To rodzic powinien ocenić, czy wspólnie z dzieckiem znajdzie rozwiązanie problemu, czy też będzie potrzebna pomoc specjalisty (np. pediatry, psychologa).

Podobnie jak w przypadku zdrowia fizycznego, nikt nie przechodzi przez życie bez problemów ze zdrowiem psychicznym. Dzieje się tak również w dzieciństwie i okresie dorastania.
Wiele takich problemów jest normalną częścią życia. W przeważającej części uczymy się i rozwijamy dzięki nim.

Jednak bardzo ważne jest, aby pomagać dzieciom i pokazywać, jak radzić sobie z trudnościami emocjonalnymi i jak rozwijać się dzięki nim.

psycholog i pedagog szkolny